Hoe bouw je zelf een tunnelkas?

Voor je aan de slag gaat ken je de verschillende kassen en weet je welk model kas voor jouw situatie het meest geschikt is. Verder heb je op onze regelgeving pagina gekeken of er nog speciale regels zijn waarmee je rekening moet houden voor je de kas gaat bouwen.

Op deze pagina gaan we dieper in op de constructie van de kas, zodat je kas stevig en duurzaam wordt en je zo lang mogelijk plezier hebt van je kas. We beginnen met de bouwwijze van kassen in het algemeen, zodat je ook deze kennis mee kunt nemen in je eigen project.

Waar moet je bij het bouwen van een kas aan denken?

De basisconstructie van de verschillende kassen is vrij identiek. Het is een frame met daarin of -op lichtdoorlatend materiaal. Er zijn een aantal constructiemethodes en materialen die vaak gebruikt worden om een kas te maken, ieder met zijn eigen voor- en nadelen.

De locatie en oriëntering

Een kas heeft niet zoveel licht en warmte nodig om al te werken. Toch is het verstandig om bij de plaatsing ervan te kijken of de locatie goed is gekozen en je geen last krijgt van praktische problemen als gevolg van een verkeerde keuze. Denk aan zaken als:

• Krijg je voldoende zon?
• Staat de kas bloot aan veel wind?
• Is hij goed te bereiken? Kun je spullen gemakkelijk afvoeren en aanleveren?
• Staat hij niet in de weg of in het zicht voor andere delen van de tuin?
• Hebben anderen last van jouw kas?

Blijf ook bij de bouw van de kas kritisch naar de locatie kijken. Er kunnen zaken naar boven komen die je van tevoren nog niet had meegenomen in je overwegingen. Dan is het soms beter om je plannen bij te stellen. Als de kas eenmaal staat is het veel lastiger om nog iets te veranderen.

De Wind

Vergis je niet in de kracht van de wind. Een kas heeft heel veel oppervlakte in verhouding tot zijn gewicht. Zelfs als de druk van de wind niet voldoende kracht heeft om een wand te laten breken kan de zuigkracht van de overwaaiende wind toch genoeg zijn om de hele constructie op te willen tillen. Daar moet in alle aspecten van de bouw rekening mee zijn gehouden.

De Grond

Dit lijkt in eerste instantie een vreemd onderdeel, want je gebruikt de grond niet voor het bouwen van de kas. Maar je gebruikt de grond wel voor het verbouwen van je gewassen. Wil je de grond waar je kas op komt te staan gebruiken voor het telen van je gewassen? Controleer dan goed of je kas op een plek staat met geschikte grond. Vervolgens zul je een kas moeten bouwen die als een overkapping fungeert voor de grond eronder. De constructie van de kas zal dus stevig genoeg moeten zijn om de grond te overspannen. Tunnelkassen zijn door hun vorm heel erg geschikt voor het maken van overspanningen. Kassen met rechte frames hebben een sterke constructie nodig om de overspanning mogelijk te maken. Hoe groter de grondoppervlakte, hoe hoger een overspanning vaak wordt. Soms is het beter meerdere kleine overspanningen toe te passen dan een grote constructie die ook weer kwetsbaarder is.

Wil je de kas het hele jaar door gebruiken? Dan kun je een vaste constructie over de grond bouwen. Anders is het verstandig om een lichte demontabele constructie te kiezen die ergens anders is op te slaan als je hem niet gebruikt.

Als de grond onder de kas zelf niet gaat worden gebruikt maar er een vloer in de kas komt zijn er twee zaken van belang. Ten eerste dat je de kas niet per ongeluk op goede landbouwgrond zet waar je beter gewassen in had kunnen planten. En ten tweede dat de grond geschikt is om, al dan niet met fundering, het gewicht van de constructie te dragen.

De fundering

Lichte en kleine kassen hebben geen fundering nodig. Je kunt ze meteen neerzetten op de plaats waar je ze wilt gebruiken. Het kan wel nodig zijn om ze te verankeren, aangezien lichte constructies met veel oppervlakte erg vatbaar zijn voor wind en noodweer.

Grondankers kunnen samen met spanbanden of touwen gebruikt worden om lichte kassen en tunnelkassen te verankeren aan de grond. Hiermee worden ook de folies van een kas op spanning gezet.

Een funderingsframe wordt vaak gebruikt om de muurpanelen van een kas bij elkaar te houden, zodat de constructie niet uit elkaar kan schuiven.

Voor grotere kassen en kassen die aan bestaande gebouwen worden gemonteerd is een goede fundering vaak essentieel. De benodigde fundering is afhankelijk van de ondergrond. Op een rotsgrond kun je vaak meteen monteren met keilbouten of chemische ankers. Op zompig veen zul je in de diepte moeten zoeken naar vaste grond, meestal zandlagen, waarop je funderingspalen kunt zetten. Dat kunnen houten palen zijn die in de grond worden gedreven, betonnen palen of geboorde gaten die worden volgestort met beton.

Op de fundering kan vervolgens het frame worden opgebouwd en indien gewenst ook de vloer worden gelegd. Voor heel grote kassen is het bouwproces identiek aan een gewoon gebouw (met alle eisen voor beton, wapening, draagbalken, zelfdragende platen, installatietechniek voor elektriciteit, water, riolering, andere techniek die nodig is en muren tot een bepaalde hoogte die daarbij dan komen kijken). Hierop wordt dan het frame met de ramen gemonteerd.

Het frame

Metaal wordt het meest gebruikt voor het frame van kassen, het is dermate sterk dat je smalle profielen kunt gebruiken en dus meer raam hebt in verhouding tot je kozijnen. Ook is metaal makkelijk te bewerken en flexibel, waardoor je het kunt vormen voor jouw toepassing. Er zijn veel soorten metaal geschikt, denk aan aluminium of diverse ijzer- en staallegeringen. Niet elk metaal is goed bestand tegen corrosie, dus het kan nodig zijn om het te beschermen met een coating (verf- of kunststoflaag).

Hout heeft een natuurlijke uitstraling en is makkelijk te bewerken, waardoor het vaak door doe-het-zelf-ers wordt gebruikt voor het maken van een kas. Een nadeel van hout is dat het kan gaan rotten in een vochtig klimaat, wat in een kas het geval is. Daarom zul je geïmpregneerd hout moeten gebruiken of ook hier moeten zorgen voor een goede vochtwerende laag verf of kunststof op en rond het hout. Vooral de kopse kanten van hout, plekken waar schroeven en gaten in het hout zitten en plaatsen waar het hout op of in de grond staat zijn extreem kwetsbaar. Het loont de moeite om bij het gebruik van hout de fundering in steen en metaal te maken, waarop je het houten frame vrij van de grond monteert. Dan staat het hout niet rechtstreeks in verbinding met een koude, vochtige bodem.

Kunststof heeft inmiddels een slechte naam gekregen door het niet zo duurzame karakter ervan en het feit dat er veel plastic in het milieu terecht is gekomen dat er niet meer uit te halen is. Toch zijn er nog zeker vormen die, mits bewust gebruikt, in het frame van een kas kunnen worden verwerkt. Het voordeel van kunststof is dat je het in heel veel vormen en kleuren kunt krijgen en dat het goed bestand is tegen de invloeden van het weer. De meest eenvoudige toepassing van kunststof is de toepassing van een gebogen PVC buis in een kleine tunnelkas.

Deuren en ramen

Om in de kas te kunnen komen worden veelal schuif- en roldeuren gebruikt. Daarmee is het mogelijk om te kunnen ventileren zonder het risico te lopen dat de deur door een windvlaag open of dicht waait en het glas kapot gaat. Voor een kas met een scharnierdeur is het dan ook handig om te zorgen dat je de deur vast kunt zetten.

Ramen, hier wordt een deel van het frame bedoeld dat open gezet kan worden, zijn in een kas voornamelijk bedoeld om te ventileren en daarmee het klimaat in de kas te regelen. Immers, er zijn meer dan genoeg ramen in een kas om doorheen te kijken...

In foliekassen is het gebruik van deuren en ramen wat lastiger, omdat de folie een flexibele wand vormt waar je niet zomaar een deur in zet. Vaak wordt hier een frame op het folie gemonteerd waar een deur of raam in kan worden gehangen. In voorgevormde foliehoezen voor standaard foliekassen zijn vaak door middel van ritsen, klitteband en gaas hersluitbare openingen gemaakt die als deur of raam fungeren. Zomaar een opening in de folie snijden is niet aan te bevelen, dan kan de folie doorscheuren.

Glaswerk

Met glaswerk wordt hier het materiaal bedoeld dat het licht naar binnen doorlaat en ervoor zorgt dat de warmte in de kas blijft. Dat hoeft niet altijd transparant te zijn, ook doorschijnende panelen kunnen het gewenste effect hebben. Bij grote kassen wordt het glaswerk soms wit geschilderd om wel het licht binnen te laten, maar niet het gevaar te lopen dat gewassen door al te direct zonlicht beschadigen. Er zijn verschillende mogelijke materialen voor het "glaswerk".

Allereerst is er natuurlijk glas. Het grote voordeel van glas is de bijzonder hoge lichtdoorlatendheid van het materiaal. Daarnaast is het behoorlijk hard en krasvast, waardoor het goed schoon te maken en te houden is zonder verlies van de goede eigenschappen. Omdat glas ook erg breekbaar is wordt voornamelijk gehard glas toegepast. Het verwerken van glas is lastig, bochten en gaten zijn er moeilijk in te maken. Door het brosse karakter van glas dient het frame waarin het glas wordt geplaatst vrij stijf te zijn. In een te flexibel kozijn zou het glas kunnen breken als het kozijn meebuigt met bijvoorbeeld een windvlaag. Dubbel glas kan gebruikt worden voor een kas, maar is vaak niet nodig. Juist het feit dat een kas licht en warmte in grote mate naar binnen laat versterkt het broeikaseffect, het verlies van een teveel aan warmte hoeft dan geen probleem te zijn. Een groot nadeel van glas is het gevaar voor de gezondheid als het versplintert. Na een stevige hagelbui of andere calamiteit waarbij er glas in de kas ligt is het niet meer verstandig om de groenten en het fruit uit de kas te eten.

Draadglas is een variant van glas waarbij metaaldraad in het glas is verwerkt. Daardoor blijft het glas bij elkaar bij schade, wat maakt dat het inbraakwerend is en langer stand houdt bij brand. Het laat minder licht en zicht door. Het kan helaas niet gehard worden.

Doorzichtige harde kunststoffen zijn vaak onder meerdere handelsnamen bekend. Perspex, Plexiglas, het zijn maar een paar namen die bij chemische stoffen als polymethylmethacrylaat horen. Hier gaat de technische ontwikkeling vrij snel, zodat er genoeg mogelijkheden en toepassingen zijn voor kassen. Het is in verschillende plaatgroottes en diktes te krijgen. Kunststof is makkelijker te bewerken dan glas. Je kunt het veel beter zagen en boren, al is het een bros materiaal dat bij verkeerd toepassen kan inscheuren. Het geeft bij breken niet dezelfde versplintering als glas, zodat je waarschijnlijk niet alle eetbare gewassen rond een gebroken raam hoeft weg te gooien.

Folie is een doorschijnende flexibele kunststof die sterk genoeg is om een frame mee te bekleden en zo een kas te vormen. Eigenlijk is de constructie van een kas dan identiek aan een tent, maar dan met een doorzichtig tentdoek. Er zijn zeer veel kunststoffen die je misschien als folie voor een kas zou kunnen gebruiken, een simpel plastic tasje of boterhamzakje kan al genoeg zijn, maar dat is niet altijd even duurzaam of milieuvriendelijk. Goede folie voor een kas is vooral bestand tegen de elementen. Het heeft een hoge treksterkte en scheurt niet door als er een gat in komt. Ook hoeft het frame van een foliekas niet zo stijf te zijn, er is geen gevaar dat het "glas" uit de sponning breekt. Er zijn folies speciaal voor kassen beschikbaar waar een soort wapening als in draadglas in is verwerkt die doorscheuren voorkomt. Er zijn voorbewerkte folies waarin al deuren, ramen en ventilatiegaten zijn gemaakt. Speciaal voor tunnelkassen is er ook folie die aan de binnenzijde is behandeld, zodat het condenswater snel en goed wordt afgevoerd terwijl het tegelijkertijd schimmel, aanslag en aangroei tegengaat.

Voordelen van folie:

• Licht en flexibel constructiemateriaal, dus snel op te zetten en weg te halen als je het niet meer nodig hebt
• Ideaal voor tunnelkassen
• In veel varianten verkrijgbaar
• Makkelijk te bewerken en in zelfbouwtoepassingen te gebruiken
• Zeer betaalbaar per vierkante meter

Nadelen van folie:

• Vatbaar voor wind. Folie moet heel erg goed op spanning worden gezet om te voorkomen dat het kapot klappert
• Niet zo geschikt voor "mooie" kassen als tuinkamers en orangeriën
• Kwetsbaar bij onjuist gebruik

Installaties

Een goed gebouwde kas regelt door de vorm en de locatie zijn eigen microklimaat. Voor grote en professionele toepassingen worden er binnen een kas vaak ook nog installaties aangelegd. Denk aan een wateraansluiting voor beregening, elektriciteit voor verlichting en het kunnen gebruiken van gereedschap, CO2 leidingen voor het sneller laten groeien van gewassen, gasverwarming voor extra warmte en CO2 en (zeker tegenwoordig) een internetaansluiting om alle groeiprocessen met automatisering in de gaten te kunnen houden of te kunnen bijsturen.

Ook bij de kas kunnen nog installaties geplaatst worden, zoals zonnepanelen voor elektriciteit of warm water. Een windmolen voor het opwekken van stroom of het oppompen van grond- of oppervlaktewater. Een hemelwateropvang om het water dat op de kas valt te verzamelen voor beregening in droge periodes.

Zelf een kas maken of een bouwpakket voor een kas kopen?

Een bouwpakket

Er zijn inmiddels heel erg veel bouwpakketten op de markt voor kassen in alle soorten en maten. Daarmee is het voor iedereen bereikbaar geworden om zelf een kas te bouwen. Alle informatie voor het bouwen van deze kassen zit bij het pakket. Een paar rechterhanden (vaak zijn zelfs linkerhanden geen probleem) is alles wat nodig is om jouw tuin met deze kassen te verrijken. Voor de beginnende kasbouwer raden we aan om met een kleine kas uit dit segment te beginnen.

Snel zelf een kas maken?

Voor iedereen die zelf iets wil gaan bouwen beginnen we hier met een bouwidee voor de meest simpele kleine tunnelkas. Snel en effectief!

De basis van deze tunnelkas zijn flexibele sterke kunststof buizen. Daarvoor kunnen bijvoorbeeld de bekende gele pvc buizen voor elektriciteitsleidingen gebruikt worden. Verder is kasfolie nodig, touw, eventueel tape en grondpinnen.

De werkwijze:

• Plaats de buizen in een halve cirkel gebogen in de grond boven de plek waar je zaaigoed of gewassen staan
• Maak de bocht niet te hoog, de constructie moet met het folie stabiel genoeg worden om bestand te zijn tegen wind
• Zorg dat de buizen goed in de grond vast zitten en door de druk van de folie niet verder de grond in zakken. Je kunt ze bijvoorbeeld over rechte stokken schuiven die je diep in de grond hebt gestoken
• Plaats de volgende buizen op een afstand van ongeveer 50 centimeter tot ze het frame van een tunnel vormen die zo lang is als de kleine tunnelkas die je wilt maken. Meer buizen op een kortere afstand maken de tunnelkas stabieler als dat nodig blijkt.
• Maak een nokbalk van pvc buis op het hoogste punt van de bogen, of knoop touw tussen de bogen. Zorg dat de nokbalk of het touw niet kunnen verschuiven, bijvoorbeeld door een klein stukje tape of goede knopen. Het onderling verbinden van de buizen zorgt voor een stijvere constructie
• Zet de voor- en achterzijde met een scheerlijn vast aan de grond
• Span de folie over het buisframe

Het opspannen van de folie geeft de grootste uitdaging. Hier zijn verschillende mogelijkheden voor. Let erop dat de folie ook weer gemakkelijk weggehaald moet kunnen worden om bij je planten te kunnen.

• De simpelste methode is om de folie ruim te knippen en de flappen aan de zijkant te verzwaren met zand of stenen. Het risico hierbij is dat de aarde weg kan spoelen of dat het gewicht eraf schud bij heftige wind
• Een andere mogelijkheid is om touw aan de hoeken van de folie te bevestigen en de touwen als een tent met grondpennen of haringen vast te zetten. Dat kan ook door ogen in de folie te maken
• Je kunt ook een frame van vier houten planken maken aan de basis van het buisframe. Op dit hout kun je een lat vastschroeven waartussen je de folie klemt. Dit frame is ook nog met paaltjes aan de grond vast te maken, zodat de constructie extra windvast wordt
• Als laatste kun je, als de randen van de folie vast zitten, de folie opspannen met touwen over de folie tussen de bogen in die je met grondpennen naast de tunnelkas vast zet. Hiermee heb je een extra bescherming tegen windvlagen.

Ben je een beetje te enthousiast geweest en is je tunnelkas een behoorlijk grote kas geworden? Dan heb ook een deur nodig om naar binnen te gaan. Zorg dan dat de folie aan een van de kanten recht naar beneden loopt. Schroef een houten kozijn bij het hoogste punt aan weerszijden van de folie, sla palen in de grond om het kozijn aan te verankeren, snijd de deur eruit en maak de deur van nog zo'n constructie. Een paar scharnieren, en klaar is je tunnelkas...